هشت میلیون حقو‌ق‌بگیر جمهوری اسلامی

اگر نظام جمهوری اسلامی را به یک توپ تشبیه کنیم، حدود هشت میلیون نفر گرداگرد آِن را گرفته‌اند. حدود سه میلیون نفر آنها، شامل کارکنان سه قوه، نیروهای مسلح و زیرمجموعه‌های تشکیلات رهبری رسما در استخدام این مجموعه‌ها قرار دارند. حدود دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در شرکت‌های شبه‌دولتی، بانک‌ها، شهرداری‌ها و دانشگاه آزاد مشغول به کارند. در نهایت جمعیت دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر مستمری‌بگیران کمیته امداد قرار دارند.

این هشت میلیون نفر معمولا در دو موقعیت مورد توجه قرار می گیرند؛ انتخابات و اعتراضات. 

یافته‌ها و ارزیابی‌های ایران‌اینترنشنال نشان می دهد:

- در ایران تقریبا از هر ۱۰ نفر شهروند، یک نفر با جمهوری اسلامی رابطه مالی منظم دارد.

- در مقابل هر ۱۴۰ شهروند عادی حداقل یک نیروی مسلح وجود دارد.

- به ازای هر دو هزار و ۸۰۰ شهروند، یک نیروی امنیتی در جمهوری اسلامی وجود دارد.

- در مقابل پنج میلیون نفر بدنه نظام استخدامی جمهوری اسلامی، حدود ۳۸۰ هزار مدیر و فرمانده ارشد، میانی، پایه و عملیاتی وجود دارد.

- بیش از یک‌صد هزار نفر مستقیما زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی شاغل‌اند.

- در یگان‌های ضد شورش، وضعیت استخدامی به عنوان اهرمی برای اطاعت‌پذیری استفاده می‌شود.

پرسنل نظامی، امنیتی و لباس شخصی

نیروهای مسلح نیز زیرمجموعه خامنه‌ای هستند. تعداد آنها به طور شفاف اعلام نمی‌شود اما تعداد بیمه‌گذاران سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح که پرسنل نظامی ارتش، سپاه و نیروی انتظامی را تحت پوشش دارد ۵۹۵ هزار نفر است. [۷]  سال ۱۳۹۴ تعداد پرسنل نیروهای مسلح عضو سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح ۶۷۰ هزار نفر بود. [۸] این یعنی از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰، تعداد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی بیش از ۱۱ درصد کاهش داشته است.  برآورد می‌شود در جمهوری اسلامی در مقابل هر ۱۴۰ شهروند عادی حداقل یک نیروی مسلح قرار گرفته است.

پرسنل نیروهای مسلح: ارتش، سپاه و نیروی انتظامی- هزار نفر

وزارت اطلاعات؛ از نظر طبقه‌بندی استخدامی، کارکنان وزارت اطلاعات زیرمجموعه دولت هستند. اما وزیر اطلاعات مستقیما توسط خامنه‌ای تایید می‌شود و این وزارتخانه به دلیل نوع ماموریت آن متفاوت از دولت است. سال ۱۳۹۸، یک موسسه زیرمجموعه وزارت دفاع ایالات متحده در گزارشی، تعداد کارکنان وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی را ۳۰ هزار نفر برآورد کرد. بسیاری از نیروهای وزارت اطلاعات به شکل پرسنل حراست در ادارات مشغول به کار هستند. در بخش دوم بند ط قانون استخدامی وزارت اطلاعات مصوب سال ۱۳۷۴ آمده است:

«... [ماموریت عبارت است از] اعزام مستخدم به طور موقت به دیگر وزارتخانه‌ها، موسسه‌ها و شرکت‌های دولتی و غیردولتی، نیروهای نظامی و انتظامی، نهادهای انقلاب‌ اسلامی، شهرداری‌ها و شرکت‌هایی که شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذکر نام است و یا دارای قانون خاص می‌باشند.»

بهمن ماه سال ۱۴۰۱ سیدحسین حجتی، معاون وزیر اطلاعات و رییس سازمان حراست کل کشور در جریان یک همایش گفته بود ۳۰ هزار نیروی حراست در سرکوب اعتراضات در خیابان‌ها حضور داشتند.

مجموع این موارد نشان می‌دهد هرچند آمار دقیق و شفافی از تعداد پرسنل وزارت اطلاعات وجود ندارد اما برآورد ۳۰ هزار نیروی وزارت اطلاعات به واقعیت نزدیک است. یعنی حداقل به ازای هر دو هزار و ۸۰۰ شهروند، یک نیروی امنیتی در جمهوری اسلامی وجود دارد.

بسیجی فعال؛ طبق ماده ۱۳ «قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» مصوب ۲۱ مهر ۱۳۷۰، دو دسته بسیجی در کشور وجود دارند. در بخش «ب» این ماده  آمده است: « بسیجی فعال. آن دسته از بسیجیان عادی داوطلب هستند که واجد شرایط لازم بوده و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، سازماندهی شده و‌ضمن شرکت در برنامه‌های حفظ انسجام در انجام ماموریت‌های محوله با سپاه همکاری می‌کنند.» بر این اساس بسیجیان فعال، از نظر وضعیت استخدامی، بخشی از همان جمعیت ۵۹۵ هزار نفر هستند، با این حال  ۱۲ هزار و ۷۰۰ بسیجی فعال وجود دارند، که با همین عنوان در سازمان تامین اجتماعی بیمه شدند. شش هزار و ۲۰۰ نفر از این بسیجیان ساکن تهران هستند و پس از تهران، اصفهان با یک‌هزار و ۳۰۰ نیروی بسیجی فعال و بعد هم خراسان رضوی با ۷۰۴ نیروی بسیجی فعال قرار دارند. [۹]

در بند الف ماده ۱۳ قانون استخدامی سپاه پاسداران، به بسیجیان عادی پرداخته شده است، این افراد اگرچه آموزش‌هایی دریافت می‌کنند و احتمالا زیر مجموعه ۲۲ بسیج اقشار، از رانت‌ و سهمیه‌های خاص برخوردارند، اما رابطه استخدامی آنها عموما در دستگاه‌های دیگر تعریف شده است؛ برای نمونه اعضای بسیج ادارات، طبیعتا در ادارات مختلف به عنوان کارمند مشغول به کار هستند، یا بسیج فرهنگیان، در بدنه آموزش و پرورش تعریف شدند.

قوه قضائیه - نفر

بیش از ۸۹ هزار نفر در قوه قضائیه مشغول به کار هستند. ستاد قوه ‌قضاییه حدود ۵۳ هزار نفر کارمند دارد که ۳۹ هزار و ۷۰۰ نفر آنها مرد و ۱۳ هزار و ۴۰۰ نفر آنها زن هستند. یک‌هزار و ۳۰۰ نفر از کارکنان ستاد قوه قضائیه زیر دیپلم هستند و پنج هزار و ۲۰۰ نفرشان دیپلم یا فوق دیپلم دارند. در مجموعه ۵۳ هزار نفری ستاد قوه قضائیه تنها ۶۸۹ نفر تحصیلات دکتری دارند.

سازمان زندان‌ها دومین بخش پرجمعیت قوه قضائیه است. ۱۷ هزار و ۵۰۰ کارمند سازمان زندان‌ها از حدود دو هزار زن و ۱۵ هزار و ۵۰۰ مرد تشکیل شده است.  سازمان ثبت اسناد سومین مجموعه پرجمعیت قوه قضائیه با حدود ۱۲ هزار کارمند است.

تعداد کارکنان قوه مقننه-نفر

کوچکترین قوه، بین قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی قوه مقننه است. سه زیرمجموعه این قوه چهار هزار و ۲۰۰ نفر کارمند دارد. یک هزار و ۴۰۰ نفر آنها در مجلس شورای اسلامی مشغول به کارند، دو هزار و ۶۰۰ نفر در دیوان محاسبات که مسئول تهیه گزارش تفریغ بودجه‌ است، مشغول هستند و در نهایت حدود ۲۰۰ نفر هم  در استخدام مرکز پژوهش‌های مجلس هستند.

دولـت

۱۷ وزارت‌خانه (به جز وزارت اطلاعات و دفاع) و ۴۲ سازمان، بنیاد، موسسه و ستاد زیرمجموعه ریاست جمهوری روی هم رفته دو میلیون و ۱۲۳ هزار و ۶۳۷ نفر کارمند دارند که یک میلیون و ۴۴۷ هزار نفر آنها استخدام رسمی و ۶۷۶ هزار و ۷۰۰ نفر آنها استخدام غیررسمی هستند.

کارکنان وزارت‌خانه‌ها و مجموعه‌های زیر نظر دولت-نفر

دو وزارت‌خانه، آموزش و پرورش با ۹۳۱ هزار و ۵۰۰ نفر و بهداشت با ۴۸۱ هزار و ۲۰۰ نفر کارمند ۶۷ درصد کارمندان دولت را در خود جا دادند.

توزیع کارکنان دولت در وزارت‌خانه‌ها و زیر مجموعه‌های ریاست جمهوری-درصد

این دو وزارت‌خانه از جهت جنسیت کارکنان تنها وزارت‌خانه‌هایی‌اند که در آنها تعداد کارمندان زن از مرد بیشتر است. ۶۰ درصد کارکنان وزارت بهداشت و ۵۵ درصد کارمندان وزارت آموزش و پرورش زن هستند. میانگین سهم زنان از مجموع کارکنان دولت ۲۷ درصد است.

ترکیب جنسیتی کارکنان دولت در وزارت‌خانه‌ها - درصد

۴۱ سازمان، نهاد، معاونت و بنیاد زیر نظر ریاست جمهوری هستند که سر جمع حدود ۴۰ هزار کارمند دارند. اگرچه سازمان هلال احمر در طبقه‌بندی سازمان امور استخدامی سازمانی فراقوه‌ای تعریف شده، اما عملا زیرمجموعه ریاست‌جمهوری است. این سازمان حدود هشت هزار و ۲۰۰ نفر نیرو دارد. بنیاد شهید با هفت هزار و ۶۰۰ نفر دومین سازمان پرجمعیت‌ زیرمجموعه ریاست جمهوری است. پس از آن سازمان حفاظت از محیط زیست، جهاد دانشگاهی و سازمان برنامه و بودجه قرار دارند. نهاد ریاست جمهوری هم یک یک هزار و ۵۰۰ کارمند دارد. [۱۰]

تعداد کارکنان نهادها و سازمان‌های زیر مجموعه ریاست جمهوری-نفر

نارضایتی در نیروهای مسلح

یک نیروی سابق نیروهای مسلح در گفت‌وگو با ایران‌اینترنشنال درباره سطح نارضایتی در بین نیروهای مسلح ایران می‌گوید بیشترین سطح نارضایتی در ارتش وجود دارد. به اعتقاد او در ارتش، بالاترین سطح نارضایتی مربوط به نیروی هوایی و پدافند است؛ پس از جدا شدن پدافند از نیروی هوایی ارتش، کارکنان این بخش بیش از پیش نسبت به شرایط کاری خود ناراضی هستند.

به گفته این نیروی سابق نیروهای مسلح که نخواست نامش فاش شود، در رتبه بعدی نیروی زمینی ارتش قرار دارد. با انحلال لشکرها و تبدیل آنها به قرارگاه و تیپ، پرسنل نیروی زمینی بیش از پیش ناراضی شدند. او می‌گوید بسیاری از پرسنل نیروی زمینی ارتش، به خصوص در شهرهای بزرگ برای تامین مخارج زندگی به شغل دوم و سوم، روی آورده‌اند.

او به وضعیت خانه‌های سازمانی هم اشاره کرده و می‌گوید وضعیت این خانه‌ها به دلیل نبود رسیدگی، سال به سال بدتر شده و ساکنان آن از سر ناچاری در این خانه‌های فرسوده سکونت دارند. به اعتقاد او در رده آخر نارضایتی در ارتش، کارکنان نیروی دریایی ارتش قرار دارند.

به اعتقاد این کادر سابق نیروهای مسلح، کارکنان نیروی انتظامی در رتبه بعدی نارضایتی قرار دارند. او با اشاره به شیوع رشوه‌گیری در نیروی انتظامی می‌گوید: «درجه‌دار کلانتری ولنجک در تهران به نظر شما تا شعاع چند کیلومتری می‌تواند یک منزل اجاره‌ای کوچک تهیه کند با حقوق سازمانی؟ اکثر پرسنل تهران به خصوص تازه‌واردها در شهرستانی اطراف تهران سکونت دارند»

استفاده از وضعیت استخدامی برای تشویق به سرکوب

او درباره استفاده از اهرم وضعیت استخدامی برای وادار کردن نیروها به سرکوب اشاره کرده و می‌گوید: «درجه‌داران پیمانی ستون اصلی نیروهای سرکوب در نیروی انتظامی هستند؛ پیمانی بودن و ترس از رسمی نشدن شدن یک اهرم فشار است. هسته گزینش به صورت چراغ‌خاموش اولویت استخدام را کسانی قرار می دهد که نیاز مبرم مالی دارند. برای مثال بین دو نفر داوطلب استخدام در گروهبانی فراجا (برای تکمیل سهمیه یگان ویژه) اولویت کسی است که مشکل مالی بیشتری دارد، مثلا سرپرست خانواده است و پدرش فوت کرده است.»

دریافتی ارتش، سپاه و نیروی انتظامی

به گفته این کادر سابق نیروهای مسلح، اصول و پایه حقوق دریافتی در تمام نیروهای مسلح یکسان است؛ تبعیض در مزایا رخ می‌دهد. او به تبعیض در حمایت‌های مالی اشاره کرده و می‌گوید: «برای مثال برای دریافت وام خرید مسکن تحت عنوان کد ۶۲ در ارتش و فراجا شرایط سخت است. اما در سپاه چندین برابر مبلغ مورد نظر در ارتش و فراجا وام‌های کم‌بهره در سریع‌ترین زمان ممکن به پرسنل پرداخت می‌کنند»

میانگین دریافتی ماهانه پرسنل نیروهای مسلح - میلیون تومان

او درباره مبلغ دریافتی کارکنان نیروهای مسلح می‌گوید: «در تمام نیروهای مسلح، درجه‌داران از ۸ تا ۱۱ میلیون، افسر جزء از ۱۱ تا ۱۵ میلیون و افسر ارشد از ۱۵ تا ۱۷ میلیون تومان در ماه دریافت می‌کنند. البته سنوات خدمتی ، یگان محل خدمت و شغل سازمانی در میزان دریافتی تاثیر دارد.»

این سطح دریافتی پرسنل نیروهای مسلح در حالی است که به گفته حمیدرضا امام‌قلی‌‌تبار، بازرس مجمع عالی نمایندگان کارگران کشور در اسفند سال ۱۴۰۲، خط فقر برای یک خانواده چهار نفره ۲۵ میلیون تومان است.

 

۴٬۸۰۰٬۰۰۰نفر در حاشیه جمهوری اسلامی

بخش بزرگی از جامعه با آنکه در نظام اداری و استخدامی جمهوری اسلامی حضور ندارند، اما از راه‌های دیگری با آن رابطه مالی منظم دارند. این اشخاص در شرکت‌های شبه‌دولتی و حاکمیتی به ظاهر خصوصی، بانک‌ها، مراکزی مثل دانشگاه آزاد یا شهرداری‌ها شاغل هستند. هرچند تعداد شرکت‌های شبه‌دولتی-با اصطلاحا «خصولتی»، در برخی مصاحبه‌ها اعلام شده، اما هرگز آمار و یا حتی تخمینی از تعداد کارکنان این بخش ارائه نشده است. ابتدا وضعیت اشتغال چند نمونه از این «خصولتی‌ها» در حوزه‌های مختلف را مرور کنیم.

نسبت کارکنان نظام اداری به مجموع‌خانوارها بر اساس استان*

* توضيح: در اين بخش ٢,٢۴۶,٣٩٧ نفر کارکنان نظام اداری که از طريق رسمی و غير رسمی در قوا و نهادهای زير نظر خامنهای شاغلند محاسبه شده است. نمودار حاوی اطلاعات نيروهای شاغل در بخش نيروهای مسلح، امنيتی و ... نيست.

شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی یا همان شستا، با حدود ۱۸۰ شرکت فرعی ۵۰ هزار کارمند دارد. [۱۱]  سرمایه‌گذاری غدیر، بازوی اقتصادی سازمان تامین اجتماعی صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح با حدود ۱۰۰ واحد فرعی، ۲۲ هزار و ۶۰۰ نفر نیرو دارد. [۱۲]    ۳۸ هزار و ۷۰۰ نفر در فولاد مبارکه اصفهان و حدود ۱۱۰ شرکت فرعی این مجموعه مشغول به کارند. [۱۳]  مجموعه معدنی و صنعتی گل‌گهر، حدود ۲۵ شرکت فرعی دارد که ۲۱ هزار و ۴۰۰ نفر در آنها مشغول به کارند.[۱۴]  همچنین شرکت ملی صنایع مس ایران هم با ۱۷ واحد فرعی حدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ نفر کارمند دارد.[۱۵] مجموعه چادرملو، با ۱۳ واحد فرعی نه هزار و ۲۰۰ نفر کارمند دارد. [۱۶] در مجموعه فولاد خوزستان، که از جمله واحد‌های فرعی گروه اقتصادی توسعه اقتصادی پایندگان، وابسته به سپاه پاسداران، است جمعا ۱۴ هزار و ۲۰۰ نفر مشغول به کارند. [۱۷] مجموعه ایران‌خودرو، حدود ۹۰ واحد فرعی، از جمله ایران‌خودرودیزل و.. دارد و در آن ۶۷ هزار نفر شاغل هستند. [۱۸] مجموعه سایپا هم با حدود ۹۰ واحد فرعی، از جمله پارس‌خودرو و...، حدود ۴۷ هزار نفر کارمند دارد. [۱۹]  این دو خودروساز روی هم رفته با ۱۸۰ واحد فرعی حدود ۱۱۳ هزار و ۹۰۰ نفر کارمند دارند.

مپنا؛ شرکت مدیریت پروژه‌های نیروگاهی ایران، حدود ۸۰ واحد فرعی دارد. این شرکت ۲۸ هزار و ۳۰۰ نفر کارمند دارد. [۲۰] بسیاری از نیروگاه‌های کشور از جمله «شهید رجائی» و شرکت‌های تعمیرات نیروگاهی در سراسر کشور زیرمجموعه شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی هستند. این مجموعه ۲۰ واحد نیروگاهی و تولید برق و ۲۰ واحد مدیریت و تعمیرات نیروگاهی در اختیار دارد.  ۱۱ هزار و ۴۰۰ نفر در این مجموعه شاغل‌اند. [۲۱] حدود  سه هزار و ۸۰۰ نفر در شرکت اصلی و ۱۸ واحد فرعی شرکت ایران‌ترانسفو، که فعالیت اصلی آن ساخت تجهیزات انتقال برق به خصوص ترانسفورماتور است، مشغول هستند. [۲۲]

شرکت مخابرات ایران در گذشته از جمله پرجمعیت‌ترین شرکت‌های دولتی بود، اما بعدها از دولت جدا شد. شرکت مخابرات ایران حدود ۲۰ واحد فرعی از جمله ارتباطات سیار دارد و حدود ۴۹ هزار نفر در آن شاغل هستند.[۲۳]

برآورد شاغلان در شرکت‌های شبه‌دولتی

تاکنون هیچ آمار یا برآورد مشخصی از تعداد شاغلان در شرکت‌های شبه‌دولتی ارائه نشده است. دی‌ماه سال ۱۴۰۲، علاءالدین ازوجی، مدیرکل ارزیابی عملکرد شرکت‌ها و کنترل کیفیت دیوان محاسبات تعداد واقعی شرکت‌های شبه‌دولتی را حدود دو هزار شرکت اعلام و گفت اگر شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی را به این رقم اضافه کنیم، تعداد به سه هزار شرکت می‌رسد.

در این گزارش، تعداد شاغلان در هلدینگ‌های حوزه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفت. تعداد شاغلان این هلدینگ‌ها با توجه به تعداد واحد‌های فرعی آنها برای هر واحد فرعی زیرمجموعه به طور میانگین  حدود ۶۰۰ نفر است. بر این اساس اگر تعداد سه هزار شرکتی که ازوجی گفته را در نظر بگیریم، با توجه به عدد ۶۰۰ شاغل در هر واحد فرعی بررسی شده در اینجا، حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در شرکت‌های شبه‌دولتی جمهوری اسلامی شاغل هستند.